પ્રતીકાત્મક તસ્વીર / iStockImage

By Ruchira Shukla,

ભારતમાં લાંબા સમયથી સક્રિય વીસી રોકાણકાર તરીકે, મને છેલ્લા દોઢ દાયકામાં ભારતની વીસી ઇકોસિસ્ટમમાં તેમજ વૈશ્વિક સ્તરે બહુવિધ ચક્ર જોવાનો લાભ મળ્યો છે. દરેક ફ્રોમી ઉછાળા પછી પીડાદાયક સુધારાથી રોકાણકારો, સ્થાપકો અને તેઓએ બનાવેલા સ્ટાર્ટઅપ્સ પર સખત પાઠ ભણાવવાની ફરજ પડી છે. પરંતુ આ ઉતાર-ચઢાવમાં પણ, ભારતની ઉદ્યોગસાહસિક ઇકોસિસ્ટમ દરેક વખતે મજબૂત અને વધુ પરિપક્વ બની છે. મજબૂત ફંડામેન્ટલ્સ સાથે ટકાઉ, ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા વ્યવસાયો બનાવવા પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. વિશ્વ માટે ઉકેલો બનાવવાની આકાંક્ષા પણ વધી રહી છે અને તે ઉદ્દેશ્યને હાંસલ કરવાની અભૂતપૂર્વ ક્ષમતા હવે પહેલા કરતાં વધુ છે.

તે સંદર્ભમાં, ક્લાઇમેટટેક કેટલીક અનન્ય તકો રજૂ કરે છે. સૌથી વધુ જીએચજી ઉત્સર્જન ધરાવતા દેશોની યાદીમાં ભારત ત્રીજા ક્રમે છે, જો કે, માથાદીઠ તેનું જીએચજી ઉત્સર્જન ઘણું ઓછું રહ્યું છે કારણ કે ભારતનો ઊર્જા વપરાશ માથાદીઠ 7,143 કેડબલ્યુએચ છે, જે માથાદીઠ 78,754 કેડબલ્યુએચ છે અને માથાદીઠ 31,051 કેડબલ્યુએચ સાથે ચીનના માથાદીઠ ઊર્જા વપરાશના ચોથા ભાગ કરતા પણ ઓછો છે.

પરંતુ ભારતનો સતત મજબૂત આર્થિક વિકાસ, ઝડપી શહેરીકરણ અને તેની મોટાભાગની યુવા અને હાઇપર કનેક્ટેડ વસ્તીની વધતી ખર્ચ શક્તિ, ઉચ્ચ ઉર્જા વપરાશ તરફ આગળ વધશે. જેમ જેમ દેશ પરિવહનનું વીજળીકરણ કરવા, તેના વિકસતા ઉત્પાદન ક્ષેત્રના મોટા ભાગનું વીજળીકરણ કરવા, તેના વિસ્તરી રહેલા ડેટા કેન્દ્રોને વીજળી આપવા અને શહેરોને વિસ્ફોટ કરવા તરફ ધ્યાન આપી રહ્યો છે, તેમ તેમ તેની વીજળી ગ્રીડ પરનો ભાર ઝડપથી વધશે.

ઊર્જાની જરૂરિયાતો અને જીએચજી ઉત્સર્જન સાથે જીડીપી વૃદ્ધિને અલગ કરવાની જરૂરિયાતને સ્વીકારીને, ભારત સરકારે 2070 સુધીમાં ચોખ્ખા શૂન્ય સુધી પહોંચવા માટે રાષ્ટ્રીય નિર્ધારિત યોગદાન (એનડીસી) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. દેશના કદ અને તેના વિકાસના માર્ગને ધ્યાનમાં રાખીને, આ ઉદ્દેશો હાંસલ કરવા માત્ર ભારત માટે જ નહીં, પરંતુ વિશ્વ માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે વૈશ્વિક વસ્તીના 17 ટકાથી વધુ વસ્તી ધરાવતા દેશને બચાવ્યા વિના આપણા ગ્રહને બચાવવું અશક્ય છે.

આ ઉદ્દેશો પૂરા કરવા માટે એવા ઉકેલોની જરૂર પડશે જે મોટા નવીનીકરણીય ઊર્જા પ્રોજેક્ટની જમાવટથી આગળ વધે. આપણે એવી ટેકનોલોજીની જરૂર છે જે મોટા પાયે પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા તરફ સ્થળાંતર માટે ગ્રીડને તૈયાર કરે, જેમાં ટૂંકા ગાળાની અને લાંબા ગાળાના સંગ્રહ માટેની બેટરીઓ, માંગ વ્યવસ્થાપન તેમજ વાસ્તવિક સમયની દેખરેખ અને ટ્રાન્સમિશન લાઇનોનું રેટિંગ, સક્રિય લોડ પુનઃ સંતુલન સ્માર્ટ મીટરના ડેટા પર બનેલા અલ્ગોરિધમ્સ પર આધારિત છે.

રૂફટોપ સોલરને અપનાવવા માટે ભારત સરકારનું દબાણ ઘરોને હરિયાળા બનાવવાનું અને માનસિકતામાં પરિવર્તન લાવવાનું વચન રજૂ કરે છે કારણ કે આ ઊર્જા ગ્રાહકો પ્રોસુમર્સ બની જાય છે. એવી ટેકનોલોજીની પણ જરૂર છે જે વિતરિત અને/અથવા વહેંચાયેલ અસ્કયામતો, હરિત ઉત્પાદન, આબોહવા સ્માર્ટ કૃષિ, ટકાઉ જીવન અને ઓછા કાર્બન પરિવહનના સંચાલનને સક્ષમ કરે. આબોહવા ક્રિયા માટે STEMની આગેવાની હેઠળની નવીનતા પર કેન્દ્રિત ભંડોળ તરીકે, સિનેપ્સિસ આ ઉકેલોને ઓળખવા અને ભારતની અંદર અને બહાર વ્યાપારીકરણના માર્ગો બનાવવા માટે ભારતની નવીનતા ઇકોસિસ્ટમ્સ સાથે નજીકથી કામ કરી રહ્યું છે. 

હકીકત એ છે કે ભારત આ ક્ષેત્રોમાં વિશ્વ-અગ્રણી ઉકેલો બનાવી રહ્યું છે તેમાં કોઈ આશ્ચર્ય નથી. ભારત લાંબા સમયથી તેની તકનીકી પ્રતિભા માટે જાણીતું છે, તેની 2,500 એન્જિનિયરિંગ કોલેજોમાંથી દર વર્ષે 1.5 મિલિયન ઇજનેરો સ્નાતક થાય છે. ભારતનું પ્રતિભાશાળી નેતૃત્વ સતત મજબૂત થવાની અપેક્ષા છે કારણ કે દેશમાં આગામી દાયકામાં 10 કરોડ કામ કરવાની ઉંમરના લોકોનો ઉમેરો થશે. સંખ્યા અને ગુણવત્તા બંનેમાં આ ઈર્ષાભાવ જગાડે તેવું પ્રતિભા સંસાધન અને નવીનતાની ભાવનાને છેલ્લા ત્રણ દાયકામાં સ્થાનિક મૂડી સમૂહ દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતા નવા ડિજિટલ અર્થતંત્ર વ્યવસાયોના ઉદય અને વૃદ્ધિ સાથે તેમજ ભારતની સાહસ ઇકોસિસ્ટમને ટેકો આપતી વૈશ્વિક ખાનગી મૂડી સાથે પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે અને મજબૂત કરવામાં આવ્યું છે.

પ્રીકિનના એક અહેવાલ અનુસાર, ભારત-કેન્દ્રિત પીઇ/વીસી ફંડ્સ માટે એસેટ્સ અંડર મેનેજમેન્ટ (એયુએમ) ડિસેમ્બર 2022 ના અંત સુધીમાં વધીને કુલ 68 અબજ ડોલર થઈ ગઈ છે.  નવી ઊર્જા અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ જેવા ઉભરતા ક્ષેત્રો પર સંશોધનમાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીને ટેકો આપવા માટે ભારત સરકારે તાજેતરમાં 12 અબજ ડોલરના ભંડોળની જાહેરાત કરી છે, જે ભારતના નવીનતા કૌશલ્યને વધુ પ્રોત્સાહન આપે છે.

ભારતમાં નિર્મિત ટેકનોલોજીઓ અને ઉકેલો માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ તેના સ્થાનિક બજારની બહાર પણ કોર્પોરેટ અને ગ્રાહકો બંને ગ્રાહકો દ્વારા અપનાવવામાં આવી રહ્યા છે-આ મજબૂત પ્રતિસાદ લૂપ્સ બનાવે છે અને ગ્રાહક માન્યતા ગ્રાહકોને વધુ અપનાવવા માટે પ્રેરિત કરે છે. અને આ કોઈ નવી વાત નથી. મોટા બહુરાષ્ટ્રીય કોર્પોરેટ્સ દ્વારા ભારતમાં વૈશ્વિક ક્ષમતા કેન્દ્રો (જીસીસી) ની સ્થાપના ઓછી કિંમતે સ્કેલના ફાયદા ઉપરાંત બિગ ડેટા, ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ અને એઆઈ જેવી નવી તકનીકોમાં ભારતની ક્ષમતાઓ દ્વારા સંચાલિત હતી.

જીસીસીની સફળતા, જે હાલમાં ભારતમાં 1,600 છે, તેણે વૈશ્વિક નવીનીકરણને આગળ વધારવામાં ભારતની ભૂમિકાને સમર્થન આપ્યું છે અને અનુભવી, વૈશ્વિક સ્તરે જોડાયેલા, એન્જિનિયરિંગ અને આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષમતાના ઉત્પાદન અગ્રણીઓની ઘણી પેઢીઓ બનાવવામાં મદદ કરી છે, જેમાંથી ઘણાએ અત્યંત નવીન સ્ટાર્ટઅપ્સ સ્થાપવા માટે શાખાઓ ખોલી છે.

ભારતના અનુકરણીય ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (DPI) ને નવા વૈશ્વિક ધોરણ તરીકે જોવામાં આવે છે અને આ મોડેલને ઘણા દેશો દ્વારા, ખાસ કરીને વૈશ્વિક દક્ષિણમાં, અનુસરવામાં આવી રહ્યું છે. ભારતના DPI એ ડિજિટલ ઓળખ, માહિતી અને ચુકવણીનું એક અનોખું સંયોજન પ્રદાન કર્યું છે, જે ડિજિટલ રેલ તરીકે સેવા આપે છે જેણે ઘણા ડિજિટલ અર્થતંત્ર સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે વ્યવસાય વૃદ્ધિને વેગ આપ્યો છે. અન્ય દેશો દ્વારા ભારતના ડીપીઆઈને અપનાવવાથી ભારતમાંથી નવીનતાઓ દેશની બહાર ફેલાવવાનું સરળ બની શકે છે.

કુશળ પ્રતિભા, મૂડીની ઉપલબ્ધતા, સાબિત ટેકનોલોજી નેતૃત્વ અને ડી. પી. આઈ. ની ડિજિટલ રેલની સક્ષમ શક્તિઓમાં ઉમેરો કરવો એ ભારતમાં ઉત્પાદનની વધુ તાજેતરની લહેર છે. ભારતને ઉત્પાદનોની વિશાળ પહોળાઈ માટે ઉભરતા ઓછા ખર્ચે ઉત્પાદન આધાર તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે. ભારત સરકારની પ્રોડક્શન લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (પી. એલ. આઈ.) યોજના મેન્યુફેક્ચરિંગ ચેમ્પિયન બનાવવાના લક્ષ્ય સાથે 14થી વધુ ક્ષેત્રોને 24 અબજ ડોલરથી વધુની સહાય પૂરી પાડે છે.

સ્થાનિક અને વૈશ્વિક કોર્પોરેટ નેતાઓ ભારતમાં મોટી ઉત્પાદન ક્ષમતાઓનું નિર્માણ કરી રહ્યા છે. ભારત સરકાર પાંચ વર્ષમાં ભારતને 1 ટ્રિલિયન ડોલરનું ઇલેક્ટ્રોનિક્સ હબ બનાવવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે અને ટાટા જૂથ આ મિશનમાં મોખરે છે. આ જૂથ ભારતનો પ્રથમ સેમિકન્ડક્ટર ફેબ્રિકેશન પ્લાન્ટ બનાવવા માટે 11 અબજ ડોલરનું રોકાણ કરી રહ્યું છે. સેમિકન્ડક્ટર્સ ટોસ્ટરથી લઈને ફોનથી લઈને ઇલેક્ટ્રિક વાહનો સુધીના આધુનિક ઉપકરણોનું મગજ છે.

આવા સ્કેલ વૈશ્વિક કંપનીઓને ભારતમાં ઉત્પાદન કરવા માટે આકર્ષિત કરી રહ્યા છે અને એપલ હવે તેના 14 ટકા ઉપકરણો ભારતમાં બનાવે છે. ઉત્પાદનની વૃદ્ધિ ઉત્પાદન પરીક્ષણ, લોજિસ્ટિક્સ અને વેરહાઉસિંગ જેવા આનુષંગિક ક્ષેત્રોમાં પ્રગતિને વેગ આપશે. ભારતના પહેલેથી જ સુસ્થાપિત સોફ્ટવેર નેતૃત્વમાં ઉત્પાદનનો ઉમેરો, ભારતમાંથી સંપૂર્ણ ઉત્પાદન ઉકેલો બનાવવા અને વેચવાની મંજૂરી આપે છે.

છેવટે, અને સૌથી અગત્યનું, મર્યાદિત માધ્યમો સાથે નવીનતા લાવવાની માનસિકતાના મૂળ ભારતમાં ઊંડા છે. પેઢીઓથી સંસાધનોના મર્યાદિત વાતાવરણમાં કાર્યરત હોવાથી, દેશમાં આજે વધુ સારા સંસાધનો અને મૂડી હોવા છતાં, કરકસરયુક્ત રીતે નવીનતા લાવવાની સંસ્કૃતિ ઊંડાણપૂર્વક સંકળાયેલી છે. રાજકોષીય રીતે રૂઢિચુસ્ત બનવાની આ વૃત્તિ સર્જનાત્મકતાનું એક નવું સ્તર લાવે છે જે લોકો અને માળખાગત સુવિધાઓની સ્વાભાવિક રીતે ઓછી કિંમત સાથે જોડાય છે, જે સૂચવે છે કે ભારત કરકસરયુક્ત નવીનીકરણનું કેન્દ્ર બની શકે છે.

આબોહવા સંકટ તોળાઈ રહ્યું છે અને તેના માટે નવીનતા અને ચાતુર્યની જરૂર પડશે. કોઈ પણ રાષ્ટ્ર એકલા તેનો ઉકેલ લાવી શકે નહીં અને કોઈ પણ રાષ્ટ્ર પાછળ રહી શકે નહીં. ભારતના આંતરિક લાભો અને મેળવેલી વિશ્વસનીયતા માત્ર ભારત માટે જ નહીં પરંતુ વિશ્વ માટે ઉકેલો બનાવવા માટે સારી સ્થિતિ ધરાવે છે.